Zaparcia nawykowe u dzieci to zaparcia powstałe na skutek powtarzanego, świadomego powstrzymywania się od oddawania stolca (defekacji). Jest to jeden z najczęstszych mechanizmów powstawania przewlekłych zaparć u dzieci.

Objawy i przebieg

Objawy zaparć nawykowych (nazywanych niekiedy “czynnościową retencją kału”) mogą dotyczyć dzieci w praktycznie każdym wieku – od niemowlaka do nastolatka. Podłożem zaburzeń jest powtarzające się unikanie defekacji pomimo nagromadzenia mas kałowych w bańce odbytnicy. Przyczyną jest albo strach przed bólem związanym z przechodzeniem mas kałowych przez kanał odbytu (typowe dla mniejszych dzieci), albo świadome przetrzymywanie stolca w celu wypróżnienia się dopiero w domu. Istnieją dwa typowe momenty w życiu dziecka, stwarzające zagrożenie powstania zaparć nawykowych:

• rozpoczęcie nauki świadomego oddawania stolca na nocnik lub do ubikacji i rezygnacja z używania pieluszek jednorazowych
• rozpoczęcie zajęć w przedszkolu lub w szkole

W przypadku dzieci młodszych zaparcia pojawiają się także w wyniku zmiany diety (zmiana mleka, wprowadzenie nowych pokarmów, utrzymywanie monotonnej diety, niechęć dziecka do surowych owoców i warzyw). Zaparcia pojawiają się także po terapii niektórymi lekami (np. zubożającymi florę bakteryjną przewodu pokarmowego antybiotykami, po preparatach z żelazem).

Jelito grube i odbytnica potrafią szybko i skutecznie zaadaptować się do zwiększonej ilości zalegającego stolca poprzez rozluźnienie napięcia mięśniówki jelit i zmniejszenie czucia wypełnienia odbytnicy. Ten mechanizm jest bardzo przydatny w przypadkach incydentalnej potrzeby powstrzymania defekacji, ale gdy dziecko regularnie przetrzymuje stolec, doprowadza to do utrwalonego rozdęcia odbytnicy, połączonego ze zmniejszeniem czucia wypełnienia jelita. Ponadto zbyt długo zalegający stolec dodatkowo zagęszcza się (jelito grube bardzo skutecznie wchłania wodę ze stolca), co powoduje ból przy próbie defekacji zbitego stolca, będący dodatkowym czynnikiem zniechęcającym dziecko do regularnego korzystania z ubikacji. W skrajnych przypadkach dochodzi do ogromnego rozdęcia i znieczulenia odbytnicy z zaleganiem mas kałowych, które drażnią ściany jelita powodując powstanie płynnego wysięku wyciekającego z odbytu w sposób niekontrolowany (codzienne brudzenie bielizny). W tej fazie choroby dziecko często nie potrafi już samodzielnie opróżnić odbytnicy i jest uzależnione od wlewek doodbytniczych lub innych środków przeczyszczających.

Co robić?

W zaparciach nawykowych podstawą leczenia domowego jest zastosowanie środków zmiękczających stolec, tak aby jak najbardziej zmniejszyć ryzyko bólu lub dyskomfortu przy defekacji. U małych dzieci, uczących się oddawania stolca, konieczne jest stworzenie atmosfery życzliwości i aprobaty dla dziecka, tak aby czuło zachętę do regularnego oddawania stolca. W takiej atmosferze należy podejmować codzienne próby wysadzania dziecka na nocnik lub ubikację. Oprócz leków rozmiękczających stolec zalecane jest udzielanie pochwał lub nagród w zamian za skuteczną, regularną defekację, tak aby zastąpić sprzężenie zwrotne ujemne (ból powodujący powstrzymywanie się od defekacji) sprzężeniem dodatnim (łatwo wydalający się luźny stolec + nagroda i dobra atmosfera w domu). Zdecydowanie należy unikać stymulowania defekacji manewrami typu wkładanie do odbytu palca lub termometru (uzależnia od tego typu stymulacji odbytu). Powtarzanie takich zabiegów powoduje duży uraz psychiczny i wytwarza nieprawidłowy wzorzec defekacji. U dzieci starszych wskazane jest porozumienie się z nauczycielami w przedszkolu lub w szkole, tak aby zmniejszyć niechęć dziecka do korzystania z toalety poza domem. Niekiedy obiekcje dziecka są uzasadnione, ale dają się łatwo poprawić (np. brak papieru toaletowego lub niedomykające się drzwi w toalecie w szkole itp.). Przydatne jest zwiększenie aktywności fizycznej. W aspekcie długoterminowym ważne jest przyzwyczajenie dziecka do zdrowej diety z dużą ilością warzyw i owoców oraz odpowiednią ilością płynów (dieta wysokobłonnikowa).

Kiedy należy skonsultować się z lekarzem?

Porady pediatry lub lekarza rodzinnego wymagają wszystkie dzieci z dłużej trwającymi zaparciami nie ulegającymi poprawie pomimo leczenia dietetycznego i podawania dostępnych bez recepty środków rozmiękczających stolec. Szczególnie alarmujące są zaparcia w fazie uzależnienia od przewlekłego stosowania środków przeczyszczających, lub zaparcia połączone z okresowym brudzeniem bielizny (popuszczaniem stolca). W wielu przypadkach podłożem zaparć są zaburzenia emocjonalne lub dysfunkcja rodziny (konflikty w rodzinie, rozwód rodziców, rodziny przeżywające poważne problemy prawno-finansowe). W takich przypadkach konieczna jest stała opieka psychologa lub psychiatry dziecięcego. W przypadku zaawansowanych zaparć nawykowych najlepszą metodą postępowania jest hospitalizacja w celu jednorazowego, radykalnego oczyszczenia jelita grubego z zalegających mas kałowych oraz wdrożenie postępowania dietetyczno-farmakologicznego zapewniającego rozluźnienie konsystencji stolców. Taki sposób leczenia daje największą szansę szybkiego odzyskania prawidłowego czucia i kurczliwości końcowego odcinka jelita grubego, aczkolwiek należy podkreślić, że w większości przypadków intensywne leczenie utrzymujące nieco luźniejszą konsystencję stolców jest konieczne przez okres nawet 3-6 miesięcy.

Generalną zasadą jest prosta i logiczna reguła, że im dłużej trwało zaleganie zapartych mas kało­wych w odbytnicy tym dłużej trwa odzyskiwanie przez jelito prawidłowej funkcji.

Żródło: http://www.forumpediatryczne.pl